In de periode september-oktober 2016 hebben we een reis van vier weken gemaakt door Zuid-Amerika. We hebben het zuidelijke deel van Peru, een noordelijk puntje van Chili en de zoutvlakte van Bolivia doorkruist. Met name Peru is de laatste jaren een populaire bestemming onder Nederlanders. Wij hadden onze individuele rondreis geboekt bij Riksja, via de website Peruonline. Alle overnachtingen, het meeste vervoer en een groot aantal excursies was van tevoren vastgelegd. We hadden ons voorbereid aan de hand van Lonely Planet reisgidsen. Daarin staan veel opmerkingen over veiligheid vermeld. Daarnaast besteden ze aandacht aan ecotoerisme; hoe je reist zonder een al te grote voetdruk achter te laten. In dit artikel beschrijf ik onze ervaringen op het gebied van deze twee punten.
Overnachtingen
De nachten hebben we grotendeels doorgebracht in hotels of posada’s (hostels), deels in nachtbussen en tijdens de Inca Trail sliepen we in een tent. De hotels waren vaak 3 sterren of meer en vonden wij vrij luxe. Vaak waren deze hotels gevestigd in koloniale panden, zoals in Lima, Arequipa en Cuzco – de grote steden – het geval was. In kleine plaatsen zoals Paracas en Nasca betekent het dat het hotel één van de meest luxe gebouwen van de stad is. In alle bezochte hotels was stromend water, terwijl bewoners dat niet allemaal hebben. Het doorspoelen van het toilet vergde vaak geduld. Het wc-papier dient standaard in een emmer gegooid te worden en niet in de toiletpot. Tijdens het verblijf bij een local op een eiland in het Titicaca-meer, moest je zelf water scheppen om door te spoelen, want de wateraansluiting ontbrak. Om in de hotels batterijen op te laden, was een rolletje tape erg praktisch. Er was geen gebrek aan stroom, alleen aan stevige stopcontacten waar een stekker uit zichzelf in bleef zitten.
Nachtbus
Met de ervaring prima te slapen in een nachttrein (van en naar Kopenhagen en terug vanuit Wenen) keken we niet op tegen de nachten die we in de bus door zouden brengen. Een aantal keer reisden we met de firma Cruz del Sur, waar alles keurig is geregeld tot aan de maaltijden toe. In de Lonely Planet staat vermeld dat je bij busstations extra goed moet oppassen op je bagage. Maar vaak zijn de busstations goed afgesloten, zodat alleen je medepassagiers in de buurt zijn. De ‘ruimbagage’ gaf je op voorhand af, werd gelabeld en daarvan kreeg je een ticket mee. Bij het uitstappen moest je wachten tot alle bagage uitgestald was, voordat iemand er met een tas van door mocht. De handbagage werd voor het instappen kort gecheckt; vaak even opgetild en gevoeld op rare voorwerpen, zonder daadwerkelijk binnenin te kijken.
De enige verbinding waarover we twijfels hadden, was de nachtbus van Uyuni naar La Paz in Bolivia. Het alternatief was een vlucht, die bekend staat om de turbulentie. In tegenstelling tot eerdere ervaringen, hoefden we ons bij deze firma niet te legitimeren. We hadden zelfs geen echte bustickets, alleen een reservering in het computersysteem. Vanwege verwachte wegblokkades voor La Paz vertrokken we direct na instappen en reden een andere route. Op de een of andere manier duurde de rit in plaats van de geplande 12 uur, slechts 9 uur. Het gevolg was dat we al om 5 uur ’s ochtends in La Paz aankwamen. We hadden overigens die nacht prima geslapen.
Taxi’s
Eén ding is zeker met betrekking tot taxiritjes in Zuid-Amerika: je betaalt als toerist meer. Er is immers geen meter die de ritprijs bepaald. Helemaal als je Spaans nog net niet voldoende is, wil de chauffeur snel meer rekenen dan de normale prijs. Maar ach, in vergelijking met de taxiprijzen in Nederland maakt dat ook niet uit. Lang niet iedere taxi beschikt over werkende veiligheidsgordels. Wij gingen per taxi de grens over van Peru naar Chili, om lange wachtrijen met de bus te voorkomen. Naast de chauffeur pasten er nog vijf passagiers in de auto. Deze taxirit, van Tacna naar Arica, heeft een vaste prijs. De chauffeurs willen dus zoveel mogelijk ritjes op een dag maken. Overal waar een bordje stond met een maximumsnelheid trapte de chauffeur het gaspedaal nog eens in. Hoewel de auto een APK-sticker had tot februari 2017, deed de snelheidsmeter het niet meer. Dat was misschien maar goed ook.
Touroperators
Er is een ruim aanbod aan excursies, vaak inclusief vervoer in een 16-persoons minibus en soms ook met een overnachting. Er is ook een ruim aanbod aan touroperators die deze excursies aanbieden. Als je ter plekke moet kiezen, wordt je waarschijnlijk overweldigt door de keus. Alleen op basis van de prijs kun je beter niet beslissen. Er zitten verschillen in het pakket wat aangeboden wordt, zoals bijvoorbeeld ontbijt op locatie. Vanuit San Pedro de Atacama (Chili) maakten wij een excursie naar de zogenaamde maanvallei. De organisatie Cosmo Andino vertrok een half uurtje eerder op de middag dan alle andere. Zo beleef je met het groepje toch een andere ervaring dan als er nog 10 groepjes bij hetzelfde uitkijkpunt staan. In de Lonely Planet worden suggesties geboden voor organisaties die de negatieve consequenties van toerisme beperkt willen houden.
Commercie
Vanuit Puno maakten we een tocht over het Titicaca-meer. Op de eerste dag deden we de drijvende eilanden aan. Deze worden afwisselend bezocht door toeristen. Een eiland krijgt zodoende op één dag in de week of maand ongeveer drie groepen op bezoek en de rest van dagen niet. Er wordt uitleg gegeven over de leefwijze van de Uros-mensen. Ze wonen op eilanden gemaakt van riet, in hutten gemaakt van riet en slapen op bedden gemaakt van … riet. Per riet-boot (opgevuld met een heleboel plastic) werden we naar de hoofdstad gebracht. Helaas bleek hier alles te draaien om de commercie. Op zich is het logisch dat de eilandbewoners hun handwerk willen verkopen; dit levert inkomsten op om voedsel op het vaste land te kunnen kopen. Maar als bezoeker wordt je bijna gedwongen iets te kopen.
De nacht brachten we door op het rotseiland Amantani, waar we sliepen bij een local. In ruil voor de gastvrijheid wordt geadviseerd om voedsel mee te brengen. Er wordt in de haven van Puno met name rijst en suiker voor dit doel verkocht. Maar ook vers fruit is welkom; alles moet immers geïmporteerd worden. De mensen eten geen vlees op dit eiland, hoewel er wel wat schapen lopen.
Overbekend versus onbekend
In Nasca maakten wij een vlucht over de beroemde lijnen in de woestijn. Niet echt prettig als je geen vaste maag hebt. Onze chauffeur naar het vliegveld bood zich aan als gids voor de middag. Hij raadde ons aan om naar de ‘piramides’ te gaan. Cahuachi was een orakelplaats, waar de Nasca lijnen naar verwijzen. De gids heeft ons van alles uitgelegd over de samenleving van toen, maar ook van nu. Zo hadden we ongepland een zeer interessante middag. Niemand zal initieel naar Nasca reizen voor de piramides. Door open te staan voor suggesties van locals kun je iets onbekends, maar bijzonders zien. Een goede gids is van groot belang.
Gids
Er zijn strikte regels voor het gidswerk in de Zuid-Amerikaanse landen. Op bepaalde plaatsen mogen alleen inwoners van het land groepen rondleiden. Zo lopen er op de Inca Trail bijna alleen Peruanen als gids. Een uitzondering hierop zijn gidsen voor Chinezen, omdat het lastig is om genoeg Peruaanse gidsen te leveren die in het Chinees uitleg kunnen geven. De meeste gidsen spreken naast Spaans en Engels ook de lokale talen Quechua of Aymara.
Ook voor de zoutvlakte jeeptour geldt dat alleen Bolivianen mogen rijden. Onze chauffeur woonde inmiddels in Chili, maar had de Boliviaanse nationaliteit. Van tevoren was gemeld dat de chauffeur niet als gids zou optreden. Gelukkig deed de onze dat wel, waardoor we waardevolle informatie kregen over het landschap. Ons jeepgezelschap bestond naast onszelf uit een stel Italianen en een stel, waarbij hij afkomstig was uit Brazilië en zij uit Franstalig Canada. Geen van ons had dus Spaans als eerste taal, terwijl de chauffeur vrijwel geen Engels sprak. Met elkaar kwamen we er wel uit en zaten we steeds op tijd in de jeep.
Gevelreclame
Een bijwerking van toerisme is de ‘veramerikanisering’ van het straatbeeld. In elke grote stad zijn dezelfde horeca- en winkelketens te vinden. Zeker Starbucks en McDonalds vallen door hun felgekleurde gevelreclame erg op. In Lima is dat bijvoorbeeld zeker het geval. Ook in Cusco zijn deze ketens gevestigd in het midden van het centrum, aan het Plaza de Armas. Maar hier vallen ze niet op, want er hangen geen opvallende uithangborden aan de gevel. Cusco heeft hiervoor regels opgesteld en neonreclame wordt niet geaccepteerd. Wel zo mooi.
Inca Trail: porter
Het lopen van de Inca Trail is gebonden aan bepaalde regels. Ten eerste moet je met een gids op pad zijn. Ten tweede mogen er per dag maximaal 500 mensen starten, hetgeen op 200 ‘toeristen’ uitkomt gezien de benodigde gidsen en porters. Daarnaast mogen slechts 2500 mensen per dag Machu Picchu bezoeken. Deze maatregelen zijn genomen omdat zowel het wandelpad als de site kwetsbaar zijn. Met deze maximum-aantallen blijven ze hopelijk behouden. De Inca Trail is in februari geheel gesloten voor onderhoud en vanwege de regen. Het is zaak om ruim van tevoren tickets te boeken.
Voordat we naar Peru vertrokken hebben we het internet afgespeurd of je wel of geen porter (drager) nodig hebt tijdens de Inca Trail. Er gaan per groep mensen mee die de tenten, het eten en in sommige gevallen zelfs portable wc’s dragen. Sowieso loop je zelf met een rugzakje voor het eten en drinken tijdens het wandelen. Maar je zult voor het kamperen ook een slaapzak en matje nodig hebben. Daarnaast is het vanwege het weer goed om reserve-kleding mee te nemen. Deze spullen die je tijdens het wandelen niet nodig hebt, kun je meegeven aan een porter, die zorgt dat het bij kampeerplaats komt. Je loopt dan zelf een stuk lichter.
Wij kwamen er (later) achter dat je eigenlijk direct bij het boeken van de tickets aan moet geven dat je gebruik wilt maken van een porter. Voor diegene moet immers ook een ticket geregeld worden uit de 500 beschikbare. Het gebeurt veel dat wandelaars op dag 1, die relatief vlak is, zelf al hun spullen sjouwen. Voor dag 2, de zwaarste dag, willen ze wel gebruik maken van een porter. Dit betekent dat deze dus extra kilo’s sjouwt, bovenop de vaste ballast. Er zijn wel regels met betrekking tot maximumgewicht en daar zijn ook controles op. Maar voor de touroperators liggen de boetes voor overschrijding lager dan de kosten voor een extra porter. Hoewel je de porters betaalt voor jouw bagage, dragen ze wel te veel kilo’s, keer op keer. Als je aan werkgelegenheid wilt doen, moet je direct al bij boeken een porter opgeven. Uiteindelijk hebben wij onze eigen bagage gedragen; dat was zwaar, maar dat is de route sowieso.
Afval
Tijdens de vele kilometers die wij over de weg hebben afgelegd, valt het steeds weer op dat er overal afval ligt. Bij het treinkerkhof in Uyuni grapte de gids dat hier unieke planten staan met zwarte bloemen, te weten plastic zakjes. Omdat met name in de gebieden van de Atacama woestijn weinig groeit wat afval tegenhoudt, zwerft het door de wind overal naar toe. Maar het komt er natuurlijk niet zomaar. Chauffeurs vinden het heel normaal om hun afval gewoon uit het (vracht)autoraampje te gooien. Van afvalinzameling in de kleine plaatsen zal nauwelijks sprake zijn, laat staan van afvalverwerking.
Opvallend was het afval bij de bergpas La Raya tussen Puno en Cusco. Dit moet door toeristen, die daar met de bus stoppen, achtergelaten zijn. Bij de jeeptour langs de zoutvlakte in Bolivia ligt overal wc-papier, omdat wildplassen de enige optie is. Je afval achterlaten is natuurlijk niet de enige optie. Tijdens de Inca Trail wordt er gelukkig wel goed gelet op het voorkomen van vervuiling.
Advies
Op het gebied van veiligheid kan je natuurlijk altijd iets overkomen. Goed verzekerd zijn scheelt in de ellende. Het maakt de gebeurtenis niet ongedaan, maar helpt bij de nasleep. Met name in Peru zijn er veel maatregelen genomen om bijvoorbeeld het busvervoer zo veilig mogelijk te maken. Taxiritjes hebben wij zoveel mogelijk vermeden als lopen ook een optie was. Qua hygiëne kun je het beste zelf zoveel mogelijk maatregelen nemen, zoals vaak je handen goed te wassen. Darmproblemen zijn niet altijd te voorkomen, zeker als je ander voedsel eet bij locals. De lokale gastvrijheid en gastronomie zijn natuurlijk onderdeel van de reiservaring.
Hoe reis je zonder een al te grote voetdruk achter te laten? Door vooral niet onverschillig te zijn. Het verschil in touroperators is het uitzoeken waard; zeker ook voor de belevenis die je krijgt. Een goede gids is essentieel en kan je veel leren over de cultuur. Door open te staan voor het onbekende kan je aangenaam verrast worden. Op het gebied van vervuiling kun je in ieder geval zorgen dat jouw afval niet rondzwerft. Concluderend is het beste advies: respecteer de natuur en de mensen!
